Tajemniczy ogród sensoryczny - Przedszkole nr 3 w Lublinie

Article heading icon

Tajemniczy ogród sensoryczny

Tajemniczy ogród sensoryczny

Niezwykle istotnym elementem rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym jest jego silna potrzeba kontaktu z naturą. Już od najmłodszych lat chce ono poznawać, badać, poszukiwać i odkrywać. Do takich działań potrzebuje przestrzeni większej niż budynek domu mieszkalnego lub przedszkolnego. Taką przestrzeń stanowi pierwsze i najbliższe dziecku środowisko przyrodnicze – ogród przedszkolny.

Ogród przedszkolny należy do grupy ogrodów dziecięcych. Jest to wydzielona i zagospodarowana, zielona przestrzeń, wyposażona w urządzenia przeznaczone do codziennego wypoczynku i zabawy dzieci, znajdująca się zazwyczaj w sąsiedztwie budynku przedszkola.

Dzieci w wieku przedszkolnym są najbardziej wyczulone na świat przyrody. Z ogromnym zainteresowaniem obserwują, dotykają, nasłuchują, wąchają wszystko, co żyje, rośnie, porusza się, wydaje odgłosy, pachnie, ma określoną fakturę w dotyku i interesującą barwę oraz smakują to, co nadaje się do zjedzenia. Wszystko to robią spontanicznie, kierując się wrodzoną ciekawością, nieskażoną jeszcze chęcią przebywania przed telewizorem, tabletem lub telefonem. Ogród przedszkolny jest dla nich otwartą księgą, z której uczą się przez działanie.

W procesie edukacji i wychowania małego dziecka ogród przedszkolny:

  • rozwija wyobraźnię i kreatywność;
  • rozbudza ciekawość świata;
  • poprawia pamięć;
  • motywuje do nauki;
  • poprawia relacje z rówieśnikami;
  • uczy współdziałania i współpracy
  • kształtuje postawę szacunku do przyrody ożywionej i nieożywionej;
  • rozwija sprawność ruchową;
  • rozwija zmysł wzroku, słuchu, węchu, smaku i dotyku;
  • zwiększa poczucie własnej wartości;
  • łagodzi stres;
  • uczy systematyczności, obowiązkowości i planowania pracy zgodnie z harmonogramem;
  • uczy odpowiedzialności za podejmowane decyzje;
  • uczy zapomnianej dziś umiejętności czekania.

Prekursorem tej myśli był Friedrich Froebel. W 1837 r. zaproponował on założenie ogrodu dziecięcego jako namiastki wiejskiego życia oraz miejsca zabawy i nauki wśród roślin i zwierząt. Aktywność dzieci miała być zarówno spontaniczna, jak i zorganizowana przez specjalnie przygotowany zespół animatorów. W latach 80. XIX wieku w Berlinie powstał pierwszy publiczny ogród dla dzieci typu sand garden – ogród piaskowy.

Zachwycona tą ideą, Maria Elizabeth Zakrzewska, lekarka i nauczycielka polskiego pochodzenia, przeniosła ją na grunt amerykański. I tak, w 1891 r. w Bostonie, powstał pierwszy ogród dziecięcy typu sand garden.

Geneza zakładania podobnych ogrodów w USA również miała swoje źródła w czynnikach społeczno – gospodarczych. W tym czasie zmieniała się struktura amerykańskiego rolnictwa – wielka przemysłowa uprawa roślin i hodowla zwierząt wypierała małe gospodarstwa rolne, zmuszając rodziny do przeprowadzki do miasta w celu znalezienia pracy. Aby dzieci nie straciły kontaktu z naturą, zakładano przy szkołach ogrody, które miały głównie na celu uprawę warzyw i owoców. Jednak doceniano także ich walor edukacyjny (kształtowanie charakteru dzieci, nauka współpracy i odpowiedzialności).

Dodatkowo ogrody te miały sprzyjać amerykanizacji dzieci imigrantów poprzez zorganizowaną zabawę. Popularność ogrodów dziecięcych typu sand garden rosła, ponieważ była to przestrzeń służąca nie tylko zabawie i rekreacji, ale także edukacji dzieci i integracji społeczności lokalnej.

Również Polacy mieli znaczący wpływ na kreowanie wartościowej przestrzeni do zabawy i nauki dzieci w postaci koncepcji ogrodu jordanowskiego.

W 1887 r. Henryk Jordan, lekarz i społecznik, założył w Krakowie pierwszy w Polsce publiczny ogród zabaw i gier. Ogród nazwano Parkiem Miejskim im. dr Henryka Jordana. Dziewięciohektarowa przestrzeń ze stawem, 12 boiskami, ścieżkami zdrowia, warsztatami do prac stolarskich, poletkami doświadczalnymi, popiersiami słynnych Polaków i mleczarnią, służyła zabawie na łonie natury, pełniła funkcję wychowawczą i dydaktyczną, a dodatkowo krzewiła ideę wychowania fizycznego. Część zajęć i warsztatów miała charakter zorganizowany, prowadzony przez przygotowanych animatorów.

W kolejnych latach park był modernizowany: podczas drugiej wojny światowej dostępny był tylko dla młodzieży niemieckiej, zaś w okresie powojennym wzbogacono go m.in. o górkę saneczkową, wypożyczalnię sprzętu, amfiteatr i kawiarnię. Idea krakowskiego ogrodu jordanowskiego szybko zyskała sławę i rozpowszechniła się w wielu innych miastach Polski do tego stopnia, że do 1904 r. było ich już 14.

Ogród sensoryczny lub inaczej ogród zmysłów to tak zaprojektowana przestrzeń, w której bodźce pozawzrokowe użyte są celowo w większym natężeniu niż zwykle, tj.: zmysł słuchu, węchu, dotyku i smaku.

Kluczem do ogrodu sensorycznego jest hortiterapia (łac. hortus – ogród), czyli taka dziedzina nauki, która polega na wykorzystaniu ogrodu i roślin do szeroko rozumianej terapii. Jej celem jest ograniczenie stresu poprzez przebywanie wśród zieleni, wyzwalanie zadowolenia z pielęgnowania roślin oraz pobudzanie, stymulowanie i rozwój człowieka poprzez doznania zmysłowe. Obecnie szczególną rolę odgrywa w aranżacji zielonej przestrzeni dla dzieci. Hortiterapia to oddziaływanie na wszystkie zmysły człowieka równocześnie. Identyczne zadanie pełni ogród sensoryczny, podzielony zazwyczaj na pięć stref odpowiadających pięciu zmysłom.

Ze wszystkich zmysłów jako pierwszy rozwija się u dziecka zmysł dotyku.

Niemowlęta odbierają tym zmysłem 80% bodźców z otoczenia. Dotyk to podstawa prawidłowego rozwoju dziecka. W wieku przedszkolnym stymulacja u dziecka tego właśnie zmysłu przyczynia się do tworzenia większej ilości połączeń neuronowych, a co za tym idzie – zwiększania pojemności mózgu. Stymulacja dotykowa rozwija motorykę małą dłoni i palców, wpływa na precyzję chwytu oraz trzymania przedmiotów w dłoni. Ponadto dotyk daje dziecku poczucie bezpieczeństwa, uspokaja, relaksuje, poprawia koncentrację. Deficyt w stymulowaniu zmysłu dotyku powoduje u dzieci problemy w nauce (mowa, czytanie, pisanie) oraz w koordynacji ruchowej.

W ogrodzie sensorycznym strefa stymulująca dotyk dotyczy wprowadzenia zróżnicowanych faktur i materiałów, które dziecko może doświadczać podczas dotykania dłońmi, chodzenia po nich bosymi stopami, siedzenia, leżenia i innych form aktywności w ogrodzie. Wachlarz faktur i materiałów powinien być bardzo zróżnicowany i opierać się na zasadzie kontrastu. Pod hasłem faktury i materiału kryją się tu: faktury liści, kwiatów, owoców, kory drzew, nawierzchni, użytych materiałów wyposażenia ogrodu oraz użycie wody. Faktury i materiały powinny dostarczać doznań takich jak: miękkość, twardość, gładkość, chropowatość, szorstkość, puszystość, pierzastość, lekkość, ciężar, ciepło, zimno, suchość, mokrość.

Zmysł dotyku w ogrodzie sensorycznym stymuluje:

  • roślinność: czyściec wełnisty (faktura owłosiona, miękka), słoneczniczek szorstki (faktura szorstka, chropowata), rojnik (faktura twarda), starzec popielny (faktura miękka, filcowata), sasanka zwyczajna (faktura miękka, pierzasta), miodunka plamista (faktura szorstka), kopytnik pospolity (faktura śliska, skórzasta), mikołajek iberyjski (faktura kłującą), perukowiec podolski (faktura puszysta), miechunka (faktura sucha), rosiczka i czułek wstydliwy (faktura lepka, dodatkowo rośliny te reagują na dotyk zamknięciem lub zwinięciem liści);
  • ścieżka sensoryczna podzielona na kwatery wyłożone innym materiałem, np. zrębki, kora dekoracyjna, trociny, żwir, kamienie, piasek, drewno, słoma, buczyna, szyszki, trawa, patyki, bambus, keramzyt, woda, tzw. kamienie rzeczne, itd.

Strefa stymulująca wzrok ma na celu rozwijanie wyobraźni dzieci przez:

  • kompozycję kolorystyczną roślin, tworzoną według dowolnego klucza w kontrastujących plamach lub jednobarwnych rabatach (kontrast kolorystyczny roślin to zestawienie kontrastujących i żywych kolorów, np. zielony i czerwony, pomarańczowy i niebieski, biały i czerwony, mające na celu pobudzać aktywność dzieci, zaś harmonia kolorystyczna to zestawienie harmonijnych i spokojnych kolorów, np. zielony i żółty, niebieski i fioletowy, mająca na celu wyciszyć dzieci);
  • kształt i formę roślin (mogą to być graficzne i wesołe rośliny, np. słonecznik);
  • tzw. biżuterię ogrodową w postaci kolorowych witraży (zarówno duże, stojące witraże, umieszczone w drewnianych belkach, jak i małe wiszące witrażyki dają grę światła, cienia i koloru rzucanego na ścianę lub chodnik);
  • myjnię kolorów czyli kolorowe wstążki zawieszone na drewnianym stelażu.

Strefa stymulująca smak powinna być bogata w jadalne rośliny, owoce, warzywa i zioła.

Tu można kierować się całkowitą dowolnością, pamiętając jednak, aby unikać roślin i owoców trujących. Owoce i warzywa zebrane w ogródku służą do przygotowywania posiłków i przetworów w przedszkolu. Zebrane zioła należy suszyć i zamykać w szczelnych i odpowiednio podpisanych pojemniczkach. W ogrodzie sensorycznym na pewno nie może zabraknąć:

  • ogródka ziołowego (silnie skorelowanego ze strefą zapachu w ogrodzie);
  • ogródka warzywnego (marchewka, pietruszka, cebula, rzodkiewka, ziemniak, burak, sałata, szczypiorek, pomidorki koktajlowe, szpinak);
  • ogródka owocowego (truskawki, poziomki);
  • drzewek i krzewów owocowych (jabłoń, grusza, śliwa, brzoskwinia, wiśnia, czereśnia, porzeczka).

Zmysł węchu podobnie jak dotyk, działa u człowieka już w fazie życia płodowego.

Zapach mamy i taty jest najbardziej znany i rozpoznawalny przez noworodka, podobnie jak zapach mleka mamy. W mózgu węch znajduje się blisko części odpowiedzialnej za emocje oraz za pamięć z tymi emocjami związaną. Mówi się nawet, ze zapachy przywołują wspomnienia.

Strefa stymulująca zmysł węchu ma na celu wpłynąć na emocje dziecka, uwrażliwić je, odprężyć i uspokoić. W tej strefie dziecko powinno odkrywać zapachy i identyfikować je z danymi roślinami. Ale nie tylko zapach roślin stymuluje zmysł węchu. Jest to także zapach kompostu, skoszonej trawy, kopca liści czy mokrej ziemi po deszczu. Należy pamiętać, że ta strefa w ogrodzie jest silnie skorelowana ze strefą smaku. Najczęściej spotykamy tu:

  • rabaty z roślinami intensywnie pachnącymi, tj.: lilak Mayera Palibin, groszek pachnący, maciejka, piwonia, nagietek, lilia;
  • ogródek ziołowy (który można znaleźć także w strefie stymulującej zmysł smaku) z ziołami, tj.: lawenda, tymianek, szałwia, mięta, oregano, bazylia, lubczyk, pietruszka dekoracyjna, melisa, rumianek, majeranek, cząber;
  • krzewy intensywnie pachnące: magnolia Soulange’a, kalina koralowa, jaśmin, bez, budleja Dawida;
  • kompostownik utworzony na pryzmie albo w drewnianej lub plastikowej skrzyni, w której układa się skoszoną trawę, pocięte gałęzie, liście, obumarłe rośliny, korę, odpadki organiczne, chwasty, popiół, obierki, fusy od kawy i herbaty, ziemię (dobry kompostownik powinien pachnieć jak ściółka).

Dźwięki przyrody to najstarsza i najpiękniejsza muzyka.

W ogrodzie sensorycznym nie może zabraknąć szumu gałęzi drzew, szelestu liści, śpiewu ptaków, odgłosu owadów oraz kapania i plusku wody. Najczęstsze rozwiązania w tym względzie to:

  • sadzenie roślin szeleszczących na wietrze, np. trawa pampasowa, ostnica miękka, miechunka;
  • montowanie własnoręcznie wykonanych ścian wodnych czyli systemu pociętych na kawałki plastikowych peszli, rur i kolanek hydraulicznych oraz lejków, przez które dzieci przelewają wodę wpadającą ostatecznie do ustawionych pod ścianą misek i wiaderek;
  • montowanie domków dla pożytecznych owadów, które wykonać można własnoręcznie z prostych i łatwo dostępnych materiałów, tj.: drewno, trzcina, słoma, glina (domki te przyciągają i dają schronienie pszczołom, murakom, trzmielom, biedronkom, złotookom);
  • montowanie domków i budek lęgowych dla ptaków, dodatkowo ozdobnie pomalowanych;
  • montowanie własnoręcznie wykonanych kącików muzycznych w postaci przykręconych do drewnianego stelażu metalowych naczyń, garnków, foremek, tarek, chochli, łyżek, itd.

Pomysł na stworzenie ogrodu sensorycznego w naszym przedszkolu kiełkował niczym nasionko w głowie Pani Dyrektor Izabelli Majewskiej już od bardzo dawna.

Wynikał on z :

  1. Naturalnej potrzeby wzbogacenia zasobów ogrodu już istniejącego wokół przedszkola;
  2. Z misji, wizji i koncepcji pracy naszej placówki;
  3. Z modeli nowego wychowania, z których czerpiemy inspirację w naszej pracy opiekuńczo – wychowawczo – dydaktycznej, tj.: pedagogika planu daltońskiego Helen Parkhurst, pedagogika Fredricha Froebla.

Nasze przedszkole mieści się przy ulicy Jana Kochanowskiego 5 (Dzielnica Dziesiąta) z dala od ulicznego zgiełku w wolno stojącym, parterowym budynku w sąsiedztwie Szkoły Podstawowej nr 2. Budynek nie jest przystosowany dla dzieci z niepełnosprawnością ruchową. Przedszkole stoi w pięknie zagospodarowanym i systematycznie modernizowanym ogrodzie o trawiastej nawierzchni z różnorodną roślinnością i bogatym sprzętem rekreacyjno – sportowym.

Niewątpliwie atutem naszego ogrodu jest również san górka do zimowych zjazdów dzieci na sankach. Coroczne nasadzenia drzew i roślin różnego gatunku, instalacja budek lęgowych dla ptaków, karmników i poideł oraz uprawa działek oddziałowych, stanowią ośrodki pracy, w oparciu o które realizowana jest koncepcja pracy przedszkola, służąca rozwijaniu zainteresowań przyrodniczych i kształtowaniu zachowań proekologicznych wśród naszych przedszkolaków.

Łącznie w ogrodzie rośnie ponad pięćdziesiąt drzew (w tym owocowych), które dają naturalne schronienie przed słońcem w czasie upalnych dni. Istniejący ogród przedszkolny wzbogaca wiadomości i umiejętności dzieci w zakresie edukacji ekologicznej.

Nasz ogród stanowi integralną część przedszkola oraz toczącego się w nim życia. Jest miejscem organizacji wielu imprez, zarówno wewnątrzprzedszkolnych, jak i integrujących społeczność lokalną, tj.: Happening Ekologiczny i Festyn Rodzinny dla dzielnicy ,,Dziesiąta”, Święto Rodziny, Dzień Dziecka.

Realizowana w naszym przedszkolu koncepcja planu daltońskiego opiera się na trzech filarach: wolności, samodzielności i współpracy. Nie ma lepszej przestrzeni do nauki wolności, samodzielności i współpracy, jak ogród przedszkolny. Uprawa roślin wymaga od dziecka gruntownego zaplanowania pracy, ponieważ w przyrodzie wszystko ma swój czas, zaś przegapienie danego terminu sprawia, że musi ono czekać kolejny rok.

Ogród to proces przygotowania ziemi pod uprawę, zasiania nasion, posadzenia sadzonek, pielęgnowania roślin, zbioru plonów oraz przygotowania ziemi do zimowej wegetacji, a wszystko to zgodnie z kalendarzem. Pielęgnacja roślin wymaga zaangażowania, sumienności, pracowitości i odpowiedzialności za powierzone zadania. Oczywiście w ogrodzie jest mnóstwo pracy. Dobrze jest więc uprawiać ogródek wspólnie z innymi, dzieląc się obowiązkami. Ogród to w końcu dobro wspólne, a praca w nim to praca na wspólną korzyść.